Er is veel te doen rondom biomassa. Energiebedrijven hebben miljarden gekregen om biomassa bij te stoken in de elektriciteitscentrales, overal in het land staan kleinere biomassa verbrandingsinstallaties, die behoorlijke emissies hebben (sommige hebben wel filters maar die werken niet altijd goed). Er zijn dan ook veel klachten door de uitstoot van dergelijke installaties. Er bestaat een landelijke federatie tegen biomassacentrales, waarin erg veel organisaties in deelnemen. Voor Nijmegen speelt dat er een aanvraag is van de Centrale Gelderland voor een biomassacentrale aan de Hollandiaweg, met een vermogen van 24,4 megawatt.
De luchtkwaliteit in dit deel van Nijmegen staat al flink onder druk. En afhankelijk van hoe de wind staat zal de uitstoot de luchtkwaliteit in een groot deel van Nijmegen kunnen beïnvloeden. Voor onze wijk geldt dat biomassa en houtstook onlosmakelijk met elkaar verbonden zijn, en op dezelfde manier ter discussie staan.
Wat is biomassa?
Biomassa is geen eenduidig begrip. In zijn algemeenheid kun je zeggen dat biomassa bestaat uit plantaardig en dierlijk materiaal, zoals hout en mest. Biomassa kan via vergisting, verbranding of vergassing omgezet worden in gasvormige en vloeibare brandstoffen, elektriciteit en warmte. De energie die uit de biologische massa wordt opgewekt heet bio-energie. Op de website van de Rijksdienst Voor Ondernemend Nederland worden de verschillende soorten biomassa voor verbranding uitgelegd, gerelateerd aan wet-en regelgeving.
We gaan hieronder wat uitleg geven over biomassa. Er is ook nog sprake van ‘vloeibare biomassa’ en ‘mengbrandstoffen’, dat leggen we uit de pagina Biobrandstof. Dit moeten we niet verwarren met biogas. Biogas komt vrij bij waterzuiveringsnstallaties en kan geproduceerd worden via vergisting of vergassing van biomassa. Het gaat daarbij vooral om afvalstromen. Biogas kan opgewaardeerd worden tot ‘groen gas’, dat als duurzaam alternatief gebruikt kan worden voor het verwarming van woningen. Lees er alles over op deze pagina!
Definitie van biomassa
De definitie van biomassa staat in de Europese Richtlijn voor Hernieuwbare Energie: “De biologisch afbreekbare fractie van producten, afvalstoffen en restanten van de landbouw (met inbegrip van plantaardige en dierlijke stoffen), de bosbouw, de visserij- en aquacultuursector en aanverwante bedrijfstakken en ook de biologisch afbreekbare fractie van industrieel en huishoudelijk afval.”
Bij verbranding van biomassa in stookinstallaties wordt een andere definitie gebruikt, namelijk die uit het Besluit omgevingsrecht, bijlage 1 (Activiteitenbesluit). Valt een product niet binnen deze definitie, moet je een vergunning hebben.
Biomassa als afval
Biomassa kan ook de status van afval hebben. Dit is belangrijk om te bepalen of een vergunning nodig is. Onder Wet en regelgeving biomassa wordt meer informatie gegeven over benodigde vergunningen. Biomassa moet ‘schoon’ materiaal zijn, dat niet vervuild is of vermengd is met materiaal dat niet onder biomassa valt.
Houtige biomassa
De meeste biomassa die verbrand wordt is vaste (houtige) biomassa, zoals opgenomen in het Activiteitenbesluit:
- Plantaardig landbouw- of bosbouwmateriaal. Vers hout is hout dat vrijkomt bij snoei-, kap- en rooiwerkzaamheden. Bijvoorbeeld in bossen, in het landschap, in groenvoorzieningen en bij boomkwekers. Vers hout kan bestaan uit hele bomen, kapafval, tak- en tophout, stobben of rondhout. Ook hout dat vooral wordt geteeld voor biomassa en andere toepassingen, valt onder deze categorie. Dat gebeurt bijvoorbeeld op een wilgenplantage.
- Afvalstoffen uit land- en bosbouw, papierindustrie, kurk- en houtindustrie.
Er is ook houtige biomassa dat een afvalstatus heeft, er is een onderscheid tussen rest- en afvalhout.
Resthout
Resthout blijft over in zagerijen of houtverwerkende bedrijven. Dit zijn bijvoorbeeld snippers, zaagsel, schors en andere onbruikbare kleine houtdelen. In bepaalde gevallen kunnen het ook overtollige verpakkingen van hout zijn. Resthout is dus biomassa zonder de afvalstatus.
Afvalhout
Dit is hout dat vrijkomt na gebruik van een product of materiaal: meubels of materiaal afkomstig van het bouwen, renoveren en slopen van gebouwen. Afvalhout is dus biomassa met de afvalstatus. Afvalhout of gebruikt hout kent 3 categorieën, uitleg daarover vind je op deze pagina van het Kenniscentrum Infomil.
CO2 en stikstof uitstoot
Het leek zo goed: met biomassa kun je gebruik maken van een natuurlijke kringloop. De CO2 die vrijkomt bij het verbranden van hout, wordt opgenomen door bomen die groeien op de plaats van de exemplaren die voor dat doel zijn gekapt. Hout stoken produceert weliswaar tien procent meer CO2 dan kolen en twee keer zoveel als aardgas. Maar volgens afspraken in het verdrag van Kyoto en in de EU, hoeven wij dit niet mee te tellen bij onze uitstoot van broeikasgas. Formeel produceert verbranden van hout dus geen CO2.
Wetenschappers hebben dit idee op alle mogelijke manieren afgeschoten. Het is een waanidee dat verbranden van biomassa een CO2-neutraal proces is. Nieuwe bomen groeien nooit snel genoeg aan om de CO2 die vrijkomt op te nemen. Dat kan 50 tot 100 jaar duren. Kortom: gebruik van houtige biomassa leidt op de korte termijn tot een enorme broeikasbom. Bij verbranding komen zelfs meer broeikasgassen vrij dan bij steenkool. Het opwekken van warmte met biomassa levert ongeveer twee keer zoveel stikstof op als het verbranden van gas, becijferde adviesbureau DNV GL (voormalig KEMA) in opdracht van het ministerie van Infrastructuur en Waterstaat.
De CO2-uitstoot van het transport en het bewerken van het hout tot pellets komen daar nog eens bovenop. In Nederland is lang niet genoeg snoeihout beschikbaar om in de snelgroeiende vraag naar biomassa te voorzien. Energiebedrijven importeren op grote schaal houtkorrels voor biomassacentrales uit de Baltische Staten en Noord-Amerika – met schepen die stikstof, fijnstof en broeikasgassen uitstoten. Hoogleraar Louise Vet, die namens Nederland in de milieugroep van de Europese wetenschapskoepel EASAC zit, stelt onomwonden dat er zoveel hout in die landen wordt gerooid dat er zich een ecologische ramp voltrekt: ,,Daar ontstaan snelgroeiende, eenvormige bossen waar weinig biodiversiteit meer is.’’
Naast de uitstoot van broeikasgassen, komt er ook veel fijnstof vrij bij de verbrandingsprocessen in biomassacentrales.
Bomencrematorarium
De organisatie van wijkbewoner Johan Vollenbroek, Mobilisation for the Environment, doet mee aan de Overstapcampagne: Stap over naar biomassavrije energieleverancier. Op deze website vind je veel documenten, waaronder ook dit document. “Essent/RWE ontvangt meer dan € 2 miljard aan subsidies voor houtstook en eist nu € 1,4 miljard extra om te stoppen met steenkool stoken. Dit gaat alle perken te buiten. Vattenfall wil in Diemen nog steeds het grootste bomencrematorium van Nederland bouwen.”
Houtmisbruik dreigt
Milieudefensie heeft een ‘position paper‘ uitgegeven over de biomassa:
“Een groeiend aandeel van die biomassa wordt geïmporteerd. Hoewel veel biomassa wordt gezien als afval of restmateriaal, is het ook een onderdeel van een internationale handelsketen. Met andere woorden: het restmateriaal is een industrie op zichzelf geworden. Omdat biomassa een steeds belangrijker rol speelt in de energievoorziening zorgt het ook voor extra druk op natuur (houtkap) en landbouwgronden (verdringing voedselgewassen). Het verdringt ook de inzet voor hoogwaardige toepassingen (bijvoorbeeld hout voor meubels en gebouwen). Duurzame energie zoals uit zon en wind groeit hard, maar is nog steeds een schaars goed. Om toch de doelstellingen van het klimaatakkoord van Parijs te kunnen halen, zet een aantal koopkrachtige landen in op de verbranding van houtige biomassa. Zij kopen op de wereldmarkt hout(pellets) in wat ten koste kan gaan van bossen, biodiversiteit en samenlevingen die minder mogelijkheden hebben om over te stappen van fossiel naar hernieuwbare energie. De verwachte heilzame effecten van biomassaverbranding op het klimaat staan bovendien zeer ter discussie. Veel soorten biomassa blijken in de praktijk helemaal niet klimaatneutraal in te zetten voor energie. Nu er een mondiale handel in (houtige) biomassa is ontstaan, liggen houtmisbruik en allerlei negatieve sociale en ecologische effecten in de landen van herkomst op de loer.”
Als je overweegt om van het gas af te gaan en je huis te gaan verwarmen met een pelletkachel, verdiep je dan eerst in de achtergronden! Het is niet voor niets dat je nu geen subsidie meer krijgt op dit type verwarming.
Links
Biomassa een duurzame energiebron? – Milieucentraal
Beschikbaarheid van Nederlandse verse houtige biomassa in 2030 en 2050 – Rapport Probos
Documenten Biomassa Klimaatakkoord
Europees rapport: hout slechter dan fossiele brandstoffen voor energie
Stooksubsidies liggen steeds meer onder vuur
De ecologische ramp achter biomassa
Biomassa blijkt schadelijker dan gas en kolen – Trouw 13 oktober 20219
Bomen stoken in centrales? Waanzin! (onderbouwing in dit document)
Een CO2-neutraal energiesysteem met en zonder biomassa 4 juni 2020 – Kalavasta rapport i.o.v. Urgenda
SER Advies – Biomassa in balans (persbericht 8-7-2020)
Wageningen University and Research over optimaal gebruik van biomassa: Hernieuwbare groene grondstoffen uit planten en bomen, maar ook voedselreststromen, bevatten allerlei waardevolle componenten. Wageningen University & Research werkt aan innovatieve bioraffinage om al deze componenten te benutten. Met als doel om componenten zo hoogwaardig mogelijk in te zetten: in voedsel en veevoer, voor chemicaliën en materialen en bij de opwekking van energie.
Gebruik biomassa voor circulaire biobased materialen en chemicaliën
Onderzoek: Nederlandse biomassa zorgt voor een kaalslag van bos in Estland – Trouw 7 juli 2021